सद्विचार प्रवाह - आचार्य बालकृष्ण

छुटेका कुरा – आचार्य बालकृष्ण

द्विचार प्रवाह

योगीले सबैलाई जोड्ने र मिलाउने काम गर्छ । सियो बनेर घोच्ने होइन, सिउने काम गर्दछ ।
संस्कारवान् व्यक्ति, समर्थ राष्ट्र र रोग, शोक तथा भयमुक्त विश्वको निर्माण गर्नु हाम्रो अन्तिम लक्ष्य हो ।
ईश्वरले महान् कार्य गर्नका लागि तिमीलाई बनाएका हुन् । जीवनलाई भय एवं भोग दुवैबाट बचाऊ । भयमा बाँच्ने व्यक्ति कायर र भोगातुरमा बाच्ने व्यक्ति अविवेकी हुन्छ ।
जातिवाद सामाजिक द्वन्द्व एवं पतनकाे मूल कारण हो । यसलाई पूर्णतः समाप्त गरौं ।
हजार शब्दहरूको भन्दा कर्मको एक ध्वनि बढी प्रभावकारी हुन्छ । अतः प्रवचनभन्दा सत्कर्म एवं आचरणमा विश्वास गर्ने संस्कृतिलाई आत्मसात् गरौं ।
भौतिक सफलता प्राप्तिका लागि अनेक छोटा बाटाहरू हुन सक्छन्, तर आध्यात्मिक सफलताको छोटो बाटो हुँदैन । आध्यात्मिक सफलताको ताज तब मिल्छ, जब हामी दृढ सङ्कल्पित भएर पूर्ण इमानदारीता, कृतज्ञता र कडा मिहिनेतको बाटोबाट गुज्रिदा समेत हार मान्दैनाैं ।
कसैले पनि हामीलाई अन्याैलमा पार्न नसकोस्, यति विवेक हामीभित्र हुनैपर्छ । कसैले हामीमाथि दबाब दिन नसकोस्, यति आत्मबल हामीभित्र हुनुपर्दछ । हामीले आफ्नो कृतिलाई प्रमाणित बनाउन सकौँ, यति आत्मविश्वास हामीभित्र हुनुपर्दछ । हामी अन्यायका विरुद्ध लड्न सकौँ, यति साहस हामीभित्र हुनुपर्छ । हामी हाम्रो आदर्शमय पथमा अडिग रहन सकौँ, यस्तो साधना हामीभित्र हुनुपर्छ । पलायन होइन, सङङ्घर्ष, विवशता होइन, मिहिनेत र शौर्य नै मनुष्यको गौरवपूर्ण परिभाषा हो ।
अतितको याद अनि भविष्यको महत्त्वाकांक्षा त्यागेर वर्तमानमा जिउनु नै योग हो ।
सदा मुस्कुराऊ, प्रसन्न बन, अरुलाई सम्मान गर । माता पिता, दीन-दुःखीहरू एवं अरुको सेवा गर, अरुलाई सुख देऊ । यसो गरे तिमीलाई पनि सुख एवं सहयोग मिल्नेछ।
बलिप्रथा, जातिप्रथा, भेदभावलाई त्याग अनि प्राणीहरूमा ईश्वरको दर्शन गर ।
जब योग-साधनाद्वारा मनुष्य ईश्वरीय शक्तिको संवाहक बन्दछ, तब उसलाई निमित्त बनाएर भगवत् शक्तिले काम गरिराखेको हुन्छ।
ऊर्जाको ग्रहण, संरक्षण एवं सदुपयोग नै जीवन हो । अतः ब्रह्माण्डीय ऊर्जा ग्रहण गर्नका लागि योगाभ्यास, संरक्षणका लागि योगानुशासनको पालना एवं सदुपयोगका लागि निःस्वार्थ कर्म गरौं ।
प्राणायामले व्यक्तिको सकारात्मकता, गुणात्मकता, उत्पादकता एवं सृजनात्मकतामा वृद्धि गर्दछ ।
कृतघ्नता सबैभन्दा ठुलो पाप हो भने कृतज्ञताको भावमा जिउनु नै पुण्य हो ।
तिम्रो शरीर देवालय, शिवालय र भगवानकाे पवित्र मन्दिर हो । यसमा तामसिक आहार, नकारात्मक विचार एवं भावनाहरूलाई स्थान नदेऊ ।
रोगहरूको निवारणाको पहिलो विकल्प योग तथा आयुर्वेद हुनुपर्दछ किनभने योग-आयुर्वेद निरापद छ तर एलोप्याथीमा पार्श्व-प्रभाव (साइड इफेक्ट) छ ।
गुण र दोष प्रत्येक व्यक्तिमा हुन्छन् । योग तथा आयुर्वेदलाई अपनाउँदै गए दोषहरूको क्रमश: समाप्ति अनि सद्गुणहरूको प्रवर्धन हुँदै जान्छ।
योग एवं यज्ञ (पञ्चमहायज्ञ) जीवनका दुई पुण्य-प्रवाह हुन्, दुई वटा पङ्ख हुन्, जसले हाम्रो जीवनलाई निरन्तर उन्नति तथा समृद्दितर्फ लैजान्छन् ।
मस्तिष्कमा ब्राह्मण जस्तो विवेक, हातहरूमा क्षत्रिय जस्तो शौर्य एवं पराक्रम, उदरमा वैश्य जस्तो कुशल व्यापार कौशल एवं पाउमा शूद्र जस्तो सेवा गर्ने सामर्थ्य छ। यही मनुष्यको वर्णाश्रमको तत्त्वदर्शन हो ।
नारीलाई आफ्नै आमा जस्तो ममतामयी, पत्नी जस्तो पवित्र एवं छोरी जस्तो प्यारी रूपमा अनुभव गर ।
योग गर्नाले ९९ प्रतिशत व्यक्ति निर्व्यसनी र निरोगी हुन सक्दछन् । देशभक्त र ईमानदार नागरिकहरूले मतदान नगर्नाले नै भ्रष्ट एवं बेमानहरूको हातमा देशको राज्यसत्ता जान्छ। यही भ्रष्टाचार नै देशको दुर्दशाको कारण बन्न पुग्दछ।
बलवान् त्यो होइन, जसले बदला लिन सक्दछ, अपितु बलवान् त्यो हो जसले बल हुँदाहुँदै पनि क्षमा गर्दछ।
योग सम्पूर्ण जीवन दर्शन हो । योगद्वारा आन्तरिक तथा बाह्य रूपमा समग्र आरोग्य (स्वास्थ्य) प्राप्त हुन्छ । योगले सम्पूर्ण सौन्दर्य प्रदान गर्दछ ।
योगद्वारा हाम्रो समग्र व्यक्तित्व निखारिन्छ । योगले साधकलाई सम्पूर्ण आधिव्याधिबाट मुक्त गराउँदै समाधिको उच्चतम शिखरसम्म पुयाउँदछ ।
व्यस्ततामा मस्त रहनु नै सज्जनको आदर्श हो ।
जीवनबाट पलायन नहुनु एवं सधै समत्वमा रहनु नै योग हो । कर्म एवं कर्मफलको आसक्तिबाट मुक्त भई कर्म गर्नु नै सच्चा सन्यास हो ।
जब उचित कर्त्तव्यमा हामी खूब मस्तीका साथ डुब्नेछौं, तब हाम्रो कर्म नै पूजा बन्नेछ ।
गुरुदर्शन वा गुरुभक्तिको अर्थ हो- ‘गुरुको चरित्रलाई आत्मसात् गर्नु’ तथा गुरुदक्षिणाको वास्तविक तात्पर्य हो – ‘गुरुद्वारा सञ्चालित सेवा-यज्ञमा समर्पित हुनु ।’
जगत् चाहे निन्दा गरोस् वा स्तुति, लक्ष्मी (धन) आओस् वा जाओस् तथा मृत्यु आजै होस् वा धेरै दिनपछि; तर सत्य र धर्मको पथमा हिँड्ने धैर्यवान् व्यक्ति कहिल्यै विचलित हुँदैन ।
धेरै व्यक्तिहरू विघ्न-बाधाहरूदेखि भयभीत भई कुनै पुण्य कार्य प्रारम्भ नै गर्दैनन्, धेरैजना प्रारम्भ गरी बीचैमा विघ्नहरूबाट भयभीत भई रोकिन्छन् । उत्तम कोटिको मानिस त्यो हो जो विघ्न-बाधा, भयंकर संकट र प्रतिकुलतामा पनि रोकिँदैन । अन्तमा ऊ नै विजयी हुन्छ ।
जीवन एउटा जमिन हो, विचार त्यसमा रोपिने बीज जस्तै हो । जस्तो हाम्रो विचार हुन्छ, त्यस्तै व्यक्तित्व, व्यवहार, स्वभाव र आचरण हुनेछ ।
देश एवं देशवासीहरूको सेवाको सबैभन्दा श्रेष्ठतम माध्यम योग हो ।
जीवन भगवत्-कृपाको प्रसाद र मृत्यु ईश्वरधामको आमन्त्रण हो ।
न भोग, न भाग ! बस, जाग ! सत्मार्गमा लाग ।
मनमा यस्तो विचार अखण्ड बनाई राख कि यो जीवन देश-सेवा, प्राणी-सेवा एवं भगवत् भक्तिका लागि होस् ।
देशको नेतृत्व सधैं लगभग एक प्रतिशत मानिसको हातमा हुन्छ । नौ प्रतिशत मानिसहरू ती एक प्रतिशत मानिसहरूका मुख्य शक्ति हुन्छन् । ८० प्रतिशत मानिसहरूले ती १० प्रतिशत मानिसहरूको अनुसरण गर्ने गर्दछन् । बाँकी १० प्रतिशत मानिसहरू अज्ञान, दुराग्रह, स्वार्थ र अहङ्कारमा रही सधैं श्रेष्ठ एवं सात्त्विक मानिसहरूकाे विरोध गर्दछन् ।
जुन पवित्र विचारहरूले मलाई माथि उठाएको छ, मेरो आत्मविश्वास बढाएको छ र मलाई अग्निपथमा अगाडि बढाइरहेको छ, म आश्वस्त छु-ती पवित्र विचारहरूबाट नै मेरो देशका प्रत्येक व्यक्तिहरू जाग्नेछन् र देशको स्वाभिमान जगाउनेछन् तथा रोग, शोक र भयमुक्त विश्वको निर्माणका लागि अग्रसर हुनेछन् ।
देशबाट मलाई धन, सत्ता, सम्पत्ति, सम्मान र जीवन प्राप्त भएको छ । यो देशका आमा, दिदीबहिनी, चेलीबेटी, बालबालिका र बूढापाकाहरूको आँखाको आँसु मेरो पीडा हो र देशको खुसी मेरो प्रसन्नता हो ।
मेरा प्यारा देशवासी ! असम्भवलाई सम्भव गर्ने अपार क्षमता, सामर्थ्य र ऊर्जा तिमीभित्र समाहित छ । कालको निधारमा आफ्नो शक्ति, साहस र शौर्यले नयाँ इतिहास लेखौं । जसले स्वतन्त्रता दया, करुणा र आत्मबलिदान माग्दछ ।
देशको हानि दुष्टहरूको दुष्टताबाट कम तथा सज्जन व्यक्तिहरूको उदासीनताबाट धेरै हुने गर्दछ । अत: अब मौनता तोड ! स्वयं जाग र देशलाई जगाऊ ! देशबाट आसुरी शक्तिहरूलाई परास्त गर्नका लागि अगाडि आऊ ।
जुन देशको नेतृत्वमा पराक्रमी, स्वाभिमानी, विनयशील, संयमी, सदाचारी, पारदर्शी र दूरदर्शी सत्पात्रहरू हुँदैनन्, त्यो राष्ट्र कहिल्यै पनि सुरक्षित हुन सम्भव छैन ।
आफ्नो सम्पूर्ण अस्तित्वमा हामी आफ्नो देशलाई देखौं । मेरो देश नै मेरो तन हो । आफ्नो हृदय, मन, मस्तिष्क, एक-एक अस्थि, मांसपेशी र रगतको एक-एक थोपा मैले देशको माटोबाट पाएको छु । अतः जबसम्म शरीरमा प्राण रहनेछ तथा रगतको अन्तिम थोपा बाँकी रहनेछ, तबसम्म म सर्वप्रथम देशका लागि काम गर्नेछु, देशका लागि बाँच्नेछु तथा देशको सम्मान र स्वाभिमानका लागि प्राणको आहुति दिनु परे पनि म कहिल्यै पछाडि हट्नेछैन ।
जसका कारण शरीर, मन, बुद्धि र आत्मा उत्तम हुन्छ, त्यसलाई ‘संस्कार’ भनेर भनिन्छ। संस्कारमय जीवन बाँचौं ।
प्रत्येक व्यक्तिको राम्रो-नराम्रो आचरणले सम्पूर्ण राष्ट्र प्रभावित हुन्छ ।
बालकको जस्तो निर्मलता एवं निर्भयता, युवाको जस्तो जोश, प्रौढको जस्तो होश एवं संन्यासीको जस्तो त्याग एवं समर्पण नै मनुष्य जीवनका आदर्श हुन् ।
राष्ट्र-धर्म सबैभन्दा ठूलो धर्म हो । राष्ट्रदेव सबैभन्दा ठूला देवता अनि राष्ट्रप्रेम नै सर्वोच्च कोटीको प्रेम हो । राष्ट्रहित सर्वोपरि हित हो । राष्ट्र नै हाम्रो सर्वस्व हो । अतः आफ्नो तन-मन-धन एवं जीवन राष्ट्रहितमा समर्पित गरौं- ‘इदं राष्ट्राय इदं न मम’ ।
कर्म नै मनुष्यको धर्म हो । कर्म नै पूजा हो । कर्म नै जीवन एवं जगत् काे सत्य हो । कर्तापनको अभिमान, कर्म एवं कर्मफलप्रतिको आशक्ति त्यागेर गरिने कर्म नै सर्वोत्कृष्ट कर्म अर्थात् निष्काम कर्म हो ।
जब योग-साधनाद्वारा मनुष्य ईश्वरीय शक्तिको सम्वाहक बन्दछ, तब उसलाई निमित्त बनाएर भगवत् सत्ताले काम गरिराखेको हुन्छ ।
गल्तीहरूलाई दोहोरिन नदेऊ, यसको पुनरावृत्तिले प्रगति रोकिन जान्छ एवं आत्मबल कमजोर हुन्छ ।
जहाँबाट हामी गाँस, बास, कपास एवं ज्ञान प्राप्त गर्दछौं, त्यो हो हाम्रो प्यारो देश नेपाल ।
जाँड, रक्सी, चुरोट, खैनी सेवन सामाजिक अपराध एवं सर्वनाशका मूल कारण हुन् ।
जातिवाद र बलिप्रथा राष्ट्रिय दुर्गति एवं आन्तरिक कलहका जड हुन् । यिनीहरूलाई त्यागौं अनि ‘वसुधैव कुटुम्बकम्’ को भावलाई आत्मसात् गरौं ।
योग एवं आयुर्वेदद्वारा नै समग्र स्वास्थ्य प्राप्त गर्न सकिन्छ ।
वैराग्यको अर्थ हो-राग, द्वेष र कामनाहरू र सुख लिने इच्छाले रहित भएर निष्काम भावनाले कर्म गरियोस् ।
हामी वेदोक्त योग एवं आयुर्वेदद्वारा एक स्वस्थ, समृद्ध एवं संस्कारवान् राष्ट्र तथा विश्वको निर्माण गर्न चाहन्छौं ।
जसलाई देशको माटो, संस्कृति, सभ्यता एवं स्वदेशी जनतासँग प्रेम छैन, उसलाई देशमा बस्ने हक पनि हुँदैन ।
रोग र भोकका कारणले एक जनाले पनि मर्नु नपरोस् ।
विदेशमा जम्मा भएको रकमलाई स्वदेशमा ल्याउनु छ । गरिबी, प्रदूषण एवं अशिक्षालाई मेटाएर, देशलाई समृद्ध बनाउनु छ ।
स्वदेशी वस्तुलाई स्वीकार गरौं, विदेशी वस्तुलाई बहिष्कार गरौं ।
मेरो तन होस् स्वदेशी, मेरो मन होस् स्वदेशी । मरणोपरान्त पनि मेरो, कात्रो होस् स्वेदशी ।
भ्रष्टाचार, शोषण र अधर्म गर्नेहरू हुन् घोर अपराधी । यिनै हुन् देशका विरोधी अनि नरकगामी महाअभागी ।
देवत्वलाई विजय एवं असुरत्वलाई पराजय गर्नु नै हाम्रो एक मात्र ध्येय हो ।
अब स्वदेशको एक पैसा पनि नजाओस् विदेशमा ।
नेपाल मेरो जन्म स्थल, नेपाली मेरो पहिचान ।
यौगिक जीवनशैली जिउनु हाम्रो मूल मन्त्र ।